Konveyör çeşitleri ile ilgili kısma geçmeden önce konveyörlerin işletmelerdeki fonksiyonları ve sınıflandırılmalarından bahsetmek istiyoruz.
Teknoloji geliştikçe üretim makinelerinin hızları ve kapladıkları alan artmaktadır. Üretim makinelerinin hızları ve kapladıkları alan arttıkça da taşınması gereken ürün adedi ve taşınması gereken mesafe artmaktadır. Üretimin artması mamullerin üretilmesi kadar üretilmesi için gereken hammadde, ambalaj, palet, vb girdi miktarlarının da artmasına neden olmakta ve işletmeler için hammadde ve ambalaj malzemelerinin üretim makinesinin yanına kadar getirilmesi kadar üretilen ürünlerin depo alanına götürülmesi de karmaşık bir hal almaktadır.
Bundan 10 yıl önce saatte 500 damacana dolum yapan bir tesis toplamda 200 m2’lik bir alan kaplarken ve bir saatte 14 palet damacana doldurabilirken, günümüzde 3000 damacana dolum yapan tesis 2000 m2’lik alan kaplamakta ve 84 palet damacana doldurabilmektedir. Bu hızlı gelişmenin kahramanı olarak üretim makineleri görünmekle birlikte gizli bir kahramanı da vardır; ki biz ona konveyör diyoruz.
Konveyörleri bir işletmenin nefes borusu olarak tanımlandırırsak pek abartmış olmayız. Ne kadar rahat ve sorunsuz nefes alıp verebilirsek o kadar sağlıklı olabiliyorsak, işletmelerde de konveyörler ne kadar sorunsuz çalışırsa o kadar fazla üretim ve sevkiyat yapılabilir.
İşletmelerin gizli ve görünmez kahramanları olan konveyörler işletmelerin büyüklüklerine ve otomasyon sistemlerine göre, hammadde, ambalaj malzemesi, kutulama malzemesi, kolileme malzemesi,paletleme malzemesi, streçleme malzemesi taşıyabileceği gibi, ham ürün, birincil ambalaja girmiş ürün, kutulama yapılmış ürün, kolileme yapılmış ürün, paletleme yapılmış ürün ve streçlenmiş ürünleri taşırlar.
Konveyör Çeşitleri
Yukarıda bahsedilen farklı özelliklerdeki ürünlerin taşınması için farklı cins ve tiplerde konveyörler üretilmekte olup aşağıdaki gibi ana sınıflandırma yapılabilir:
- Taşıdıkları ürünün sınıflarına göre konveyör çeşitleri
- Taşıdıkları ürünün cinslerine göre konveyör çeşitleri
- İmalat cinslerine göre konveyör çeşitleri
- Çalışma istikamet ve yönlerine göre konveyör çeşitleri
-
Taşıdıkları ürün sınıflarına göre konveyör çeşitleri :
- Üretime hammadde taşıyan konveyörler
- Üretime ambalaj malzemesi taşıyan konveyörler
- Üretilmiş ham ürünü taşıyan konveyörler
- Birincil ambalaja girmiş ürünü taşıyan konveyörler
- Kutulanmış ürünü taşıyan konveyörler
- Kolilenmiş ürünü taşıyan konveyörler
- Paletlenmiş ürünü taşıyan konveyörler
-
Taşıdıkları ürün cinslerine göre konveyör çeşitleri:
- Toz tipi mikro zerrecikli ürün taşıyan konveyörler
- Granül tipi ürün taşıyan konveyörler
- Çakıl, kaya, taş, maden gibi parça taşıyan konveyörler
- Çikolata, şekerleme, tablet ilaç, kalem, bardak gibi üretilmiş ancak birincil ambalaja girmemiş malzemeleri taşıyan konveyörler
- Poşet çay, ambalajlanmış çay, diş macunu,bardak su, şişelenmiş su, kutulanmış süt, yapı kimyasalı, deterjan kolisi, çimento, gibi birincil ambalaja girmiş ürün taşıyan konveyörler
- Birincil ambalaja girmiş küçük ürünlerin tüketicinin direkt olarak alabilmesini sağlayacak kutunun içine girmesiyle oluşan çikolata kutusu, diş macunu kutusu, poşet çay kutusu, sakız kutusu gibi ikincil ambalajlı malzemeleri taşıyan konveyörler
- ikincil ambalaj olarak kutulandıktan sonra toptan-perakende ticarete uygun taşınabilecek şekilde üçüncül ambalaj olarak tabir edilen kolilenmiş veya şirinklenmiş ürünleri taşıyan konveyörler
- Üçüncül ambalaja girmiş ürünlerin kamyon, tır, tren gibi jtaşıma araçları ile taşınmasını sağlayabilmek için paletlenmiş ürünleri taşıyan konveyörler
-
İmalat cinslerine göre konveyör çeşitleri :
- Hava veya vakum ile ürün taşıyan konveyörler
- PVC kaplamalı, kauçuk kaplamalı, misina tipi örgülü, vb. bantlarla ürün taşıyan konveyörler
- Poliproplen, polietilen, polyamid, nylon, vb. modüler bantlarla ürün taşıyan konveyörler
- Rulolar (Metal, plastik, kauçuk kaplı, sargı kaplı, vb) ile ürün taşıyan konveyörler
- Zincirler (Ham zincir, metal kulaklı zincir, ahşap kulaklı zincir, vb) ile ürün taşıyan konveyörler
- Üzerinde ürün dururken alttan çalışmaya devam edebilen konveyörler (Akümülasyon, biriktirme konveyörleri)
-
Çalışma istikamet ve yönlerine göre konveyör çeşitleri:
- Düz gidişli konveyörler
- Dönüşlü konveyörler
- Eğimli konveyörler
- Döner konveyörler
- Yön değiştiren (Kartezyen ) konveyörler
- Kombine konveyörler
Üretilen veya taşınanan ürünlerin ebat, cins, çeşit farklılıkları, üretim veya depolama alanlarının büyüklük ve küçüklük farklılıkları, binaların veya mahallerin tek veya çoklu kat olmaları, ortamın açık hava veya muhafazalı olması, ürünün gıda, aşındırıcı madde, kırılabilir madde gibi evsaflarının farklılıkları gibi unsurlar yukarıda belirtilen çok farklı çeşitlerde konveyör üretimini zorunlu kılmaktadır. Bu zorunluluklardan hareketle konveyör seçimi için aşağıdaki hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir :
- Taşınacak ürünün aşındırıcılık özelliği (Asit, baz, tuz, nötr, vb.)
- Taşınacak ürünün yönetmelik özellikleri (Gıda, ilaç,deterjan,patlayıcı madde,vb)
- Taşınacak ürünün taşınma esnasında göstereceği refleks (Eğilme, devrilme, takılma, yırtılma, kırılma, vb)
- Taşınacak ürünün proses özelliği (sıcak, soğuk, akışkan, yapışkan, kirletici, vb)
- Taşınacak ürünün ebat ve ağırlıkları
- Taşınacak ürünün besleme ve boşaltılma proses özelliği
- Taşınacak ürünün kapasitesi (Dakikadaki adedi, dakikadaki hacmi, dakikadaki ağırlığı, vb.)
- Taşınma esnasında konveyörün durup kalkması esnasında veya konveyörler arası geçiş esnasındaki ürünün ve konveyör sisteminin göstereceği refleks özellikleri
- Taşınacak mesafe ve güzergah özelliği
- Taşınacak alanın başlangıç ve bitişi arasındaki yükseklik (kot ) farkı
- Konveyörün bulunduğu alanın üretim, proses, temizlik, açık alan, kapalı alan, vb. özellikleri
- İş güvenliği gerekleri
Ulaştırma konveyörleri
Montaj ve kurulum anında birden fazla çeşitlilik içerimektedir. Sistemde en sık, uzunluk ve hacim bakımından en fazla yer alan üründür. Ürünler ulaştırma konveyörleri sıklıkla makinalar arası taşıma, paletleme ve depolama için kullanılır.
Ulaştırma konveyörleri bant, zincir, flat top ve table top konveyörleri ve bazı zamanlar da bobin konveyörleri bulunabilir. Tüm bu vb. konveyör tipleri içinde bant konveyör en sık kullanılan ve en ekonomik olandır. Son zamanlar da karton koliler için flat top ve zincirli konveyörlerin popülerliği artmıştır.
Yığılma – Toplanma (Akümülasyon) konveyörleri
Bir yada birden fazla hatlı sistemlerde hat içerisindeki ürün palete dolarken yada boşalırken beklediği Akümülasyon konveyör tek hatlı paletleme sistemleridir. Ayrıca makine arızası yada herhangi sıradışı olay da ürünler burada bekletilerek makian zarar görmesi engellenir.
Birleştirme Konveyörleri (Merging)
Birden fazla hatlı sistemlerde akümülasyon konveyörleri palletizer’a birden fazla konveyörü tek konveyörde buluşturarak makinadan makianaya geçiş, paletleme öncesi ürünleri birleştirerek tek bir konveyöre almak amacıyla kullanılmaktadır.
Basit birleştirme konveyörü geniş yada birden fazla olan konveyörleri birleştirerek tek tahliye kısmına yönlendirmeye yarayan bir konveyör çeşitidir.
Birleştirme konveyörlerinin bir diğer türü ise doğru açı (right angle) versiyonlarıdır. Akümülasyon konveyörleri birbirlerine paralel ve toplama konveyörüne dik olarak ayarlanır. Ürün her hattan ayrılırken bir çıkıntıdan çıkar ve toplanma konveyörüne ulaşır. Bu bağlamda sınırsız sayıda akümülasyon hattı aynı anda kullanılabilir.
Çapraz olarak birleştirilen konveyörler aynı zamanda testere birleştirme olarakta bilinmektedir. Right angle (doğru açı) birleştirmlerine benzerler ama bunda akümülasyon konveyörleri toplanma konveyörüne 30 veya 45 derecelik açılarla gelir. İki türde de kontrol şemaları, bir hattaki son ürünün diğer hattaki ilk ürün tarafından yakınca takip edilmesini sağlayarak verimliliği maksimize eder. Akümülasyon hatlarının sayısı arttıkça bu kontrollerin karmaşıklığı da artar.
Sortation (Ayırıcı) Konveyörler
Ayırıcı konveyörler, tek bir konveyör hattındaki ürünleri seçerek çoklu konveyör hatlarına ayırmak için kullanılır. Ayrıca toplanmış ürünleri birden fazla düşük hızlı tek hat pallettizerlara iletmek için de kullanılabilirler. Döner çemberli, kollu diverterleri (saptırıcı, yönlendirici), ittirciler, açılıp kapanan rulo yönlendiriciler, dik açı transfereri gibi bileşenleri mevcuttur.
Rampalı (Aşağı-Yukarı) Konveyörler
Paletleme sistemlerinde paletlenmiş hazır ürün ile başa çıkmak paletlenen ürün kadar önem taşır. Çünkü paletlenmiş ürün paletleme iyi yapılmadığı taktirde darbe, hasar görebilir. Bunun maliye kaybı olduğu gibi aynı zamanda paletleyen, satan, aracı yada taşören firmalara da zarar verir. Paletleme de ürünü gelen bir hata daha sonrasında birçok hataya yol açabilir.
Genelde bir tesis, kuruluş, fabrika birçok palletizer’a sahiptir. Bazen tamamlanmış yükleri ortak bir erişim alanına ulaştırmak için tek bir konveyör sisteminde toplamak tercih edilebilir.
Boş Palet ve Tam Yük Konveyörler
Paletleme sistemlerinde paletlerin düzeni, istifi, idaresi paletlenmiş ürün kadar önem taşımaktadır.
Basit sistemlerde palletizer, hazırlanmış bir paleti tahliye konveyörüne aktarır. Ürün buradan alınarak forkliftler yardımıyla bir sonra ki sürece ve ardından müşteriye ulaştırılır.
Ayrıca çift yığın, streç sarma ya da etiketleme gibi işlemler gerekebilir. Kombine bir konveyör sistemi bu gereçler için gereken yatırım masrafını azaltır.
Hazırlanmış ve paletlenmiş yükleri aktarmak için 2 ana konveyör sistem tipi vardır. Zincir konveyörler altındaki tahtaları hareket yönüne dik gelen paletleri taşımak için kullanılır. Rulo (Silindir) konveyör ise paletleri rayları hareket yönüne paralel olarak taşır. Özelleştirilmiş kombinasyonlu transfger konveyörleri zincir ve rulo konveyörlerle birlikte birden fazla hattın akışını birleştirmek için ya da ortak bir hattı kalite kontrol ya da sonraki süreçler için birden çok dik hatta bökmek amacıtyla kulanılır.
Paletleme sistemlerinde palet tüketimi tek bir palet magazini tarafından sağlanır. Bazen bu sistemlerde birden fazla palletizer için ortak bir palet ulaştırma sistemi istenebilir. Bu durumun çeşitliliği, çeşitli üretim gerekliliklerini karşılayabilmek için birden fazla paletleme sistemine ulaştırılacak birden fazla palet tipinin seçmeli kullanımına olanak sağlar.